Izar kopuru errekorra behatu dute "Dragoiaren Arkua" galaxian

UPV/EHUn eta Donostia International Physics Centerren (DIPC) lanean diharduen Tom Broadhurst Ikerbasqueko ikertzailea partaide duen nazioarteko astronomo-talde batek banakako 40 izar baino gehiagoren argazkiak atera ditu, argia gugana bidaltzeko unibertsoaren adinaren erdia behar izan duen urrun-urruneko galaxia batean.

NASAren James Webb Teleskopio Espaziala (JWST) erabiliz, Lurretik ia 6.500 milioi argi-urtera kokatutako galaxia bat ikusi zuten, unibertsoak egungo adinaren erdia zuen unekoa. Urruneko galaxia honetan, taldeak grabitazio-lenteen erabilera eta JWSTaren sentsibilitate handiari esker ikus daitezkeen banakako 44 izar identifikatu zituen.

Aurkikuntza Nature Astronomy aldizkarian argitaratu da, eta aurrekaririk gabeko lorpena izan da: urruneko unibertsoan antzemandako banakako izar kopururik handiena. Gainera, unibertsoko misteriorik handienetako bat ikertzeko bidea ireki du: materia iluna.

Astrofisikariek JWSTak Dragoiaren Arkua deritzon galaxia bati ateratako argazkiak ikuskatzean aurkitu zituzten aipatutako izarrak, Abell 370 izeneko galaxia-kumulu masibo baten atzean. Grabitazio-lentearen efektua dela eta, Abell 370-ek Dragoiaren Arkuaren espiral bereizgarria luzatzen du, forma luzanga eman arte, tamaina kosmikoko ispilu-areto baten antzera.

Taldeak Dragoiaren Arkuaren barruko izar bakoitzaren koloreak aztertu eta izar horietako asko supererraldoi gorriak direla egiaztatu zuten, Orion konstelazioan bizitzaren azken aldietan dagoen Betelgeuseren antzekoak. Aurreko aurkikuntzetan, Rigel eta Deneb bezalako supererraldoi urdinak identifikatu ziren nagusiki, gaueko zeruan dauden izarrik distiratsuenetakoak. Ikertzaileen esanetan, izar-moten arteko desberdintasun horretan, nabarmentzekoa da JWSTen behaketek uhin infragorrien luzeretan duten gaitasuna.

Galaxia gehienek, Esne Bidea barne, hamarnaka mila milioi izar dituzte. Andromeda bezalako galaxia hurbiletan, zientzialariek izarrak banan-banan ikus ditzakete. Hala ere, milaka milioi argi urtera dauden galaxietan, izarrak konbinatuta agertzen dira, izan ere, haien argiak milaka milioi urte egin behar izaten du gugana iristeko, eta hori etengabeko erronka da galaxiak nola sortu eta bilakatzen diren aztertu nahi duten zientzialarientzat. Oso urrun dauden galaxiek orban lauso eta gandutsua dirudite, eta izar bakan askoz osatuta baleude ere, orain arte ezinezkoa izan da horiek banan-banan identifikatzea, teleskopioen mugapenen ondorioz.

JWSTarekin egindako etorkizuneko behaketetan, Dragoiaren Arkuaren galaxian magnifikatutako izar gehiago aurkitzea espero dute. Ahalegin horiei esker, urruneko galaxietako ehunka izarren azterketa zehatzak egiteko aukera egon liteke. Gainera, banakako izarren behaketa horiek grabitazio-lenteen egiturari buruzko informazioa eman dezakete, materia ilunaren izaera iheskorrari buruzko argibideak barne, izan ere, Tom Broadhurst Ikerbasqueko ikertzailea, George Smoot Fisikako Nobel sariaduna eta Paloma Morillo doktoregoko ikaslea partaide dituen UPV/EHUko taldeak oraintsuko artikulu batean azaldu duenez, izarrek Dragoiaren Arkuan dituzten posizioek argi utzi dute materia iluna uhinen antzekoa dela, eta ez partikula astunen antzekoa.

Erreferentzia bibliografikoa:
“Identification of more than 40 gravitationally magnified stars in a galaxy at redshift 0.725” Nature Astronomy, 2025