Literatura

 Testuak: Antonio Moreno González doktorea

Habicht, Solovine eta Einsteinek beren gaztaroan, "Olympia Akademia" taldea sortu zutenean ezarri zuten zereginetariko bat irakurri eta literaturako iruzkinak egitea izan zen. Beren irakurketa gustukoenak klasikoak ziren, horien artean Sofokles, Racine eta Cervantes. 1952ko data duen idatzi batean, Einsteinek literatura klasikoari buruz idazten du:

"Egunkariak eta gehienez ere egile garaikideen liburuak bakarrik irakurtzen dituen pertsona batek betaurrekoetaz barre egiten duen miope bat bezala naizela dio. Bera bere garaiko aurreiritzi eta moden mende dago guztiz, inoiz ez duelako beste ezer ikusiko. Eta pertsona batek bere kabuz pentsatzen duena, gainerakoaren pentsamendu eta esperientzien inolako estimulurik gabe, kasurik onenean ere nahiko zeken eta monotonoa da.

Pertsona ilustratu gutxi batzuk bakarrik daude mende bakoitzean buru egoki eta estilo onarekin. Bere obratik geratu dena gizateriaren altxorrik preziatuenetariko bat da. Antzinako zenbait idazleri zor diegu Erdi Aroko jendea pixkanaka bost mende baino gehiagotan zehar beren bizitza ilundu zuten superstizioetatik eta ezjakintasunetik askatzea.

Ez dago harrokeria modernista gainditzea baino ezer hoberik."

Literatura garaikidetik, Einstein oso erakarria sentitu zen H. G. Wells eta Bernard Shawren munduarekin. 1934an Londresko Savoy Hotelean emandako Komunitate judutarrari buruzko hitzaldi batean, idazle horiek joan zirenean, Shawri zuzenduz, bere obretako eduki moralen printzipioengatik "arimaren medikutzat" duenaz, honakoa esaten du:

"Shaw jauna, zuk gizonen miresmena eta maitasuna irabazi duzu askorentzat jarraitzea ezinezkoa den bide bat hartuz. Gizateriaren morala predikatzeaz gain, ukiezinak ziruditen hainbeste gauzetaz egin duzu barre. Zuk egin duzuna artista batek bakarrik egin dezake...Horri esker existentzia pixka bat bere astuntasunetik askatzea lortu duzu."

Era berean, Einstein bera literaturako motibo izan zen zenbait idazlerentzat. Irakasle gisa Pragan egon zenean Max Brod idazlea ezagutu zuen, Franz Kafkaren lagun, biografo eta editorea, bere La redención de Tycho Brahe (1916) eleberrian, Keplerrek irudikatzen duen pertsonaiak Albert Einsteinen inspirazioa du. Bere bizitzaren deskribapenak egin zituzten beste egile batzuek eta horien artean daude Juan Ramón Jiménez, Ramiro de Maeztu, Pedro Salinas, Ortega y Gasset, Jorge Guillén, Ramón Pérez de Ayala, Salvador de Madariaga eta beste hainbat espainiar.

Friedrich Dürrenmattek 1962an idatzitako Los físicos "Komedia beltzean" Einsteinek Newtonekin banatzen du protagonismoa, eroetxe batean sartutako gaixoek hartuta izenak, non bere beldur propioetatik ihes eginez bonba atomikoa fabrikatzeko formularen aurkitzaile den obrako protagonistak babesa hartzen duen.

Albert Einstein irakurle bikaina eta literaturako motibo izan zen eta bere obra, Planckenarekin eta XX. mendeko erlatibitateko eta kuantikako iraultzak posible egin zituztenenekin batera, kultura-mugimenduen zenbait ikerlarik literaturan eta arte plastikoetan eragin nabaria izan duena bezala hartu dute, mende honen lehen herenean fisikan gertatutakoak bezain forma iraultzaileak ireki zituztenak. William Carlos Williams, Archibald MacLeish, Virginia Woolf, Vladimir Nabokov, Lawrence Durrell, William Faulkner eta James Joyce bezalako egileengan, Einsteinen garaiko garrantzitsuenak aipatzearren, munduko zientzia-ikusmolde berrietan inspiratutako hizkuntza aurkitzen dute. Alan J. Friedman eta Carol C. Donley arduratu ziren eragin horietaz, bereziki literaturan izan zuten eraginean, Einstein as Myth and Muse (1985) lanean. Gerald Holtonek Einstein, historia y otras pasiones (Madril, 1998) lanean arreta handiagoaren alde egiten du eragin horiek esleitzerakoan: "Obra nagusiak eta garaiaren izpiritua erlazionatzen dituzten kausazko lotura ezkutuen amaiera zehaztua aurkitzearen zeregin tentagarria etorkizuneko ikerlarientzat geratzen da"