Einstein eta Espainia

 Testuak: Antonio Moreno González doktorea

1907an sortu zen Espainian Zientzia Azterlan eta Ikerketak Zabaltzeko Batzordea. Estatuko erakunde horrek Espainiako irakasle eta ikerlariak atzerriko unibertsitate eta ikerketa-zentroetan egotea erraztu zuen, bai eta beste herrialde batzuetako irakasle eta ikerlariak Espainiara etortzea ere. Aspaldi iragarritako eta oso gutxi lortutako desio baten lorpena izan zen. Laborategien, ikerketa-zentroen, ikerketa-institutuen eta Batzordearen mendeko lehen eta bigarren hezkuntzako ikastetxeetako buru ordura arte Espainiako historiako zientzialari, irakasle eta maisu ospetsuenak izan zirenak izan ziren eta beraiek egindako lanaren oinordeko bikainak atera ziren. Pena izan zen Franco jeneralak 1936an Bigarren Errepublikak legitimatutako gobernuaren aurka egindako altxamenduak Espainiako zientzia eta kulturak hartu zuten susperraldia hondatzea. Einstein berak, egoerak eskatzen zuenean bere sineskera demokratikoak adierazten zituenak, altxamendu haren aurkako erreakzioa azaldu zuen 1937an Espainian ospatu zen Idazleen Nazioarteko Kongresura mezu bat bidaliz "herrialde demokratikoak" zenbateko epeltasunarekin jarduten zirena salatuz, bereziki Estatu Batuei erreferentzia eginez, Espainiako Errepublikareriko laguntzan ez zelako oso arduratsua izan. Batzuen harridurarako, Ortega y Gassetek, borondatezko erbestalditik manifestu horren inguruan idatzi zuen The Nineteenth Century aldizkarian. "Duela egun batzuk, Albert Einsteinek bere burua Espainiako gerra zibilaren inguruko iritzia eman eta horren aurreko jarrera hartzeko `eskubidearekin´ ikusi du. Baina Alberto Einsteinek Espainian orain, duela mende bat eta beti gertatu denaren inguruko guztizko ezjakintasunaz gozatzen du. Parte-hartze lotsagabe hori bultzatzen duen izpiritua duela denbora askodanik gizon intelektualaren ospe-galtzea eragiten ari den bera da, horrek, aldi berean, gaur mundua noraezean ibiltzea eragiten du, puovoir spirituel ik gabe". Zalantzarik gabe, Einsteinek hautestontzietan irabazi zen eta hasieran Ortega berak babestu zuen kausa errepublikarrari eskaini zion babesa balioztatzeko modu arraroa izan zen.

Espainiako zientzia hartzen joan zen nazioartekotasunaren ondorioz, atzerriko homologoekin erlazio onak izan zituzten fisikari, ingeniari eta matematikoekin, eta horietariko bat Albert Einstein izan zen. Berak piztu zuen ospea eta teoria hain ausartetara nola iritsi zen ezagutzeko jakin-mina, bai eta horien etorkizunari buruzko iritziak ere, 1923an Espainian egonaldi bat egitea proposatzea eragin zuten, eta aurrerago, 1933an, bere aurkako jazarpen nazia zela eta, Einstein Institutua izan ahalko zuzenean parteko katedra bat sortzea eskaini zioten.